Czystek jest jednym z najbardziej znanych ziół. Roślina ta wyróżnia się wieloma właściwościami, dzięki którym działa korzystnie na organizm człowieka. Jest także źródłem substancji aktywnych, które wspierają funkcjonowanie komórek. Stosuje się ją w celu zapobiegania i łagodzenia niektórych dolegliwości. Sprawdź, jakie są właściwości lecznicze czystka i jak go stosować.
Właściwości czystka są znane już od tysięcy lat. Roślina ta była stosowana w medycynie tradycyjnej już w czasach starożytnych. Jednak w nieco innej formie niż dziś – jako żywica. Podawano ją osobom, które cierpiały na dolegliwości ze strony układu pokarmowego i dróg oddechowych. Przy pomocy czystka dbano również o zdrowie skóry, leczono choroby reumatyczne i stany zapalne nerek.
Czym jest ziele czystka?
Jest to roślina należąca do rodziny czystkowatych. Zalicza się do niej aż 29–36 gatunków, z których każdy ma inne właściwości. Czystek naturalnie rośnie w basenie Morza Śródziemnego – na terenach półsuchych. Jednak spotkać można go od Wysp Kanaryjskich po Iran. Zdarza się, że jest uprawiany w Polsce. Jednak na naszym rynku najczęściej można spotkać czystek pochodzący z Grecji, Albanii i Turcji.
Czystek jest krzewem lub półkrzewem. Jest niski. Osiąga maksymalnie 100 centymetrów wysokości. Jego pędy są lepkie i niezwykle aromatyczne. Na ich końcach wyrastają pięciopłatkowe kwiaty w kolorze od białego do purpurowego. U podstawy każdego płatka widoczna jest czerwona (a niekiedy purpurowa) plamka. Kwiaty czysta otwierają się rano, a opadają wieczorem.
Czystek wykazuje szereg właściwości leczniczych, dzięki którym – zdaniem wielu – stanowi idealne uzupełnienie diety. Można go stosować w celu wsparcia organizmu, ponieważ jest źródłem wielu substancji aktywnych.
Surowcem leczniczym są suszone liście czystka. Są na nich obecne liczne włoski, które wydzielają żywicę – ladanum. Gromadzą także olejki eteryczne.
Jakie składniki zawiera czystek?
Na przestrzeni lat nad czystkiem przeprowadzono wiele badań. Szczególnie koncentrowano się na składzie chemicznym tej rośliny. Wykazały one, że każdy gatunek jest źródłem cennych składników, z których organizm człowieka może czerpać korzyści. To właśnie dzięki nim czystek zawdzięcza swoją niesłabnącą popularność.
Skład chemiczny czystka przedstawia się następująco:
-
związki flawonoidowe (głównie kwercytyna, kamferol),
-
związki fenolowe (głównie katechiny, galokatechiny),
-
terpeny,
-
kwasy tłuszczowe,
-
fitohormony,
-
garbniki,
-
polifenole,
-
olejki eteryczne.
Liście i łodygi wszystkich gatunków czystka zawierają żywicę, która w większości składa się z terpenów. Warto przy tym zaznaczyć, że zawartość poszczególnych związków różni się w zależności od gatunku i podgatunku rośliny, ale także warunków, w których one rosną. Dlatego warto wybierać czystek, który pochodzi ze sprawdzonych źródeł.
Czystek – właściwości lecznicze
Czystek wykazuje pozytywny wpływ na organizm człowieka. Odbywa się to na kilku płaszczyznach. Dzięki temu korzyści z jego regularnej suplementacji może odnieść niemal każda osoba. Warto przy tym jednak zaznaczyć, że czystek nie został oficjalnie wpisany do farmakopei. Jednakże zainteresowanie jego właściwościami jest bardzo wysokie. Prowadzone są też badania (ich wyniki potwierdzają kolejne zespoły badawcze), co może w przyszłości skutkować rozszerzeniem zastosowania czystka.
Szczególnie mocno podkreśla się antyoksydacyjne właściwości czystka. Jest to zasługa polifenoli, które są bardzo silnymi przeciwutleniaczami. Eliminują one wolne rodniki tlenowe, które powstają jako skutek uboczny procesów metabolicznych. Są one też związane ze środowiskiem, w którym żyjemy (m.in. zanieczyszczenia) oraz naszym stylem życia (m.in. stres, nieprawidłowa dieta). Wywołują one stres oksydacyjny, który przyczynia się do uszkodzenia komórek oraz zachwiania homeostazy organizmu. Wiadomo także, że jest on jednym z czynników ryzyka wystąpienia wielu chorób – głównie schorzeń cywilizacyjnych. Mowa m.in. o cukrzycy typu II, miażdżycy, chorobach sercowo-naczyniowych, chorobach neurodegeneracyjnych. Stres oksydacyjny przyspiesza także naturalne procesy starzenia się, czego pierwsze oznaki są widoczne głównie na skórze. Spożywanie czystka dostarcza organizmowi substancji, które wspierają usuwanie wolnych rodników.
Jak jeszcze działa czystek? Zaobserwowano, że obecny w nim olejek eteryczny ma właściwości przeciwdrobnoustrojowe. Oznacza to, że działa przeciwwirusowo i przeciwbakteryjnie. Tym samym może wspierać układ odpornościowy w walce z infekcją. Już w czasach starożytnych wiedziano, że podawanie czystka pomaga przy infekcji górnych dróg oddechowych.
Jednocześnie warto zaznaczyć, że nie ma dowodów naukowych na to, że czystek pomaga w leczeniu boreliozy. Takie wnioski powstały jedynie w badaniach in vitro przeprowadzonych na szczepach bakterii odpowiedzialnych za tę chorobę. Nie prowadzono jednak żadnych testów na ludziach. Jego właściwości w tym zakresie muszą jeszcze zostać zbadane.
Wiadomo także, że czystek hamuje rozwój stanów zapalnych. Za działanie przeciwzapalne odpowiadają flawonoidy. Substancje te blokują aktywność cyklooksygenaz (COX), co w efekcie skutkuje zmniejszeniem wydzielania prostaglandyn i leukotrienów, które wywołują stan zapalny w organizmie.
Wiele wskazuje również na to, że czystek działa korzystnie na układ pokarmowy. W badaniach in vitro potwierdzono, że wpływa on na mięśnie gładkie jelita, co przekłada się na lepsze trawienie. Ponadto obecne w nim substancje (w szczególności flawonole i diterpeny) chronią błonę śluzową przewodu pokarmowego przed szkodliwymi czynnikami. Przekłada się to na lepszą pracę układu trawiennego i mniejsze ryzyko nieprzyjemnych dolegliwości z jego strony.
Powszechne jest także twierdzenie, że napar z czystka ma działanie odchudzające. Jest to niestety mit. Od samego spożywania tej rośliny nie ubyje nam kilogramów. Prawdą jest natomiast, że może ona wpływać korzystnie na przemianę materii, co w połączeniu z dietą i regularną aktywnością fizyczną przynosi oczekiwane efekty.
Warto również wspomnieć, że czystek może wpływać na zmianę zapachu wydzielin ciała. Ma to szczególne znaczenie dla osób, które zmagają się z przykrym zapachem potu. Połączenie jej z naturalnym dezodorantem przynosi zaskakujące efekty.
Regularne picie naparów z czystka jest korzystne również dla skóry. Wykazuje działanie antyseptyczne i ściągające, co sprawdza się przy stanach zapalnych (np. przy trądziku). Ponadto jest idealny dla cery dojrzałej ze względu na swoje właściwości przeciwzmarszczkowe, napinające i ujędrniające.
Czy można stosować czystek w ciąży?
Wiele przyszłych mam zastanawia się, czy picie czystka jest bezpieczne w ciąży. Nie wykazano, aby roślina ta miała negatywny wpływ na płód. Jednakże wskazane jest, aby wcześniej skonsultować się z lekarzem i omówić tę kwestię indywidualnie. Dotyczy to szczególnie preparatów z czystkiem w formie kapsułek.
Jak stosować czystek?
Czystek jest spożywany głównie w formie naparów. Herbatkę można spożywać 2–3 razy dziennie.
Jak parzyć czystek? Jest to bardzo proste. Jedną łyżeczkę suszu należy zalać wrzątkiem. Następnie przykryć kubek talerzykiem i pozostawić na 10 minut do zaparzenia. Czystek bardzo dobrze sprawdza się w towarzystwie soku z cytryny i miodu. Co ważne, warto pozostawić susz, ponieważ jednej porcji można używać wielokrotnie.
Czystek jest dostępny również w formie suplementów diety. Tabletki i kapsułki zawierają wyciąg z tej rośliny. Często występuje w towarzystwie innych ziół (np. oregano).
Przeciwwskazania do stosowania czystka
Pić czystek może każda osoba – również dzieci. Nie wykazano przeciwwskazań do stosowania tej rośliny. Jednakże warto czytać etykiety preparatów z czystkiem i nie stosować ich, jeżeli występuje alergia na którykolwiek z jego składników.
Gdzie kupić czystek?
Czystek można kupić w dobrych sklepach zielarskich. Warto pamiętać, aby wybierać preparaty dobrej jakości, w których zastosowano rośliny pochodzące z ekologicznych i zrównoważonych upraw. Czystek w formie kapsułek i tabletek powinien być pozbawiony dodatków i wypełniaczy.
Źródła:
-
A. Starzec i in., Charakterystyka, potencjał leczniczy i prozdrowotny Cistus × incanus L., “Farmakologia Polska” 2020, nr 76, s. 647-664.
-
P. Kubica i in., Gatunki rodzaju Cistus sp. – taksonomia, występowanie, skład chemiczny, aplikacje terapeutyczne i badania biotechnologiczne, “Postępy Fitoterapii” 2016, nr 17, s. 179-188.
