Z jodowych inhalacji korzystamy chętnie podczas spacerów po nadmorskiej plaży. Czy możemy zapewnić organizmowi jego odpowiednią ilość również w inny sposób? Co jest źródłem jodu? Jak dostarczyć go do organizmu w pożądanych ilościach?
Jod – właściwości
Ludzkość poznała jod już w XIX wieku, choć początkowo twierdzono, że najważniejsze są w nim jego właściwości odkażające. Z upływem dekad naukowcy powiązali jednak jego działanie z poprawnym funkcjonowaniem tarczycy. W dużym uproszczeniu: uważano, że jod to jeden z tych pierwiastków, które przyczyniają się do tworzenia tarczycy.
Obecnie wiemy już, że jod jest w ludzkim organizmie niezbędny, ponieważ dzięki niemu produkowane są hormony tarczycy. Pierwiastek ten jest składnikiem tyroksyny (T4) oraz trójjodotyroniny (T3). Dlaczego jest to tak istotne?
- Hormony tarczycy pełnią ważną rolę w procesie metabolizmu witamin, kwasów nukleinowych, lipolizy, a także przemian węglowodanów.
- Ich rola jest bardzo istotna w procesie oddychania komórkowego i wytwarzania energii, syntezy białek i enzymów.
- Hormony tarczycy są odpowiedzialne za regulację wzrostu poszczególnych komórek w organizmie.
- Hormony tarczycy regulują temperaturę ciała.
Poszczególne procesy są dla poprawnego funkcjonowania ciała człowieka niezwykle ważne. To dlatego praca tarczycy powinna przebiegać bez zarzutu, a jod jest tutaj kluczowy, by było to możliwe. Działanie jodu jest ważne również dlatego, że ma właściwości przeciwutleniające. Może zatem działać przeciwzapalnie. To wystarczająco dużo argumentów, by zadbać o odpowiedni poziom jodu w swoim organizmie.
Jod w praktyce – jak działa na ludzki organizm?
Skomplikowane procesy, za które odpowiada w ludzkim ciele tarczyca, bardzo istotnie przekładają się na codzienne funkcjonowanie człowieka. Dlatego działanie jodu można obrazowo opisać na przykładzie tego, za co realnie w organizmie odpowiada. Dotyczy to bowiem serca, nerek, mięśni, przysadki mózgowej, a także układu nerwowego.
Jod a metabolizm
Odpowiednie działanie tarczycy ma wiele wspólnego z metabolizmem. Zbyt niski poziom jodu może oznaczać spowolniony metabolizm i idące za tym gorsze samopoczucie. Z kolei uzupełnianie braków jodu może sprawić, że metabolizm zauważalnie przyspieszy.
Jod a zaburzenia poznawcze
Spadek funkcji poznawczych również może być związany z niskim poziomem jodu. Jego wyregulowanie może pomóc redukować zaburzenia, zatem w sytuacji, gdy są one zauważalne, warto zbadać poziom jodu w organizmie.
Jod a odpowiedni poziom hormonów
Produkcja hormonów jest ważna nie tylko z punktu widzenia wyników na papierze. T4 reguluje inne hormony, a niski poziom jodu zdecydowanie to utrudnia. Przełoży się to na codzienne funkcjonowanie, np. częste zmęczenie, brak energii, czy wypadanie włosów.
Jod a antybiotyki
W działaniu jodu można dostrzec poziom ochrony przed patogenami podobny do tego, który oferują nam antybiotyki. To ważne, ponieważ w ten sposób możemy osiągnąć efekty antybiotykoterapii bez naruszania dobrych bakterii jelitowych. Utrzymywanie właściwego poziomu jodu w organizmie jest tu kluczowe.
Czym grozi niedobór jodu?
Niedobór jodu może prowadzić do niedoczynności tarczycy, która w znaczący sposób przekłada się na codzienne funkcjonowanie człowieka. Gruczoł może się powiększyć, wokół szyi pojawia się charakterystyczny wol. Zmienia się również samopoczucie. Przy niedoczynności najczęściej doświadczamy:
- ospałości i obniżonej efektywności intelektualnej;
- spowolnienia umysłowego;
- obniżenia temperatury ciała;
- niekontrolowanego wzrostu wagi;
- zmian skórnych, które zaczynają się od trudnej do usunięcia suchości.
Warto również wspomnieć, że jod jest szczególnie ważny dla kobiet w ciąży oraz rozwijającego się płodu. Niedobór tego pierwiastka może spowodować bardzo niebezpieczne i nieodwracalne skutki, włącznie ze śmiercią płodu.
Wymienione wyżej objawy mogą być podobne również w sytuacji, w których jodu w organizmie jest zbyt dużo. Jego nadmiar jest dla człowieka niebezpieczny, zatem przy podejrzeniach zaburzenia poziomu jodu, warto sprawdzić go z pomocą badań laboratoryjnych.
Niedobory jodu i sól jodowana
W końcówce lat 90. XX wieku zaobserwowano powszechnie występujące niedobory jodu, które dotyczyły polskiego społeczeństwa. Konieczna była profilaktyka, którą wprowadziła Polska Komisja ds. Kontroli Zaburzeń z Niedoborów Jodu. To wówczas ponownie pojawiła się na rynku sól kuchenna jodowana. Jod zaczął być dodawany do soli głównie dlatego, że jest to przyprawa stosowana często, a przy tym nie dotyczą jej ograniczenia finansowe.
Badania pokazały, że tego rodzaju działanie bardzo szybko przyniosło skutek. Niedobór jodu przestał być tak powszechnym zjawiskiem. U dzieci w wieku szkolnym niedoczynność tarczycy udało się wyeliminować w bardzo dużym stopniu, dochodzącym do nawet 80%.
Gdzie jest najwięcej jodu?
Nie bez powodu jod kojarzymy głównie z terenami nadmorskimi. To właśnie ryby, owoce morza, a także wodorosty i glony są jego doskonałym źródłem. To ważne, ponieważ jod dostarczamy do organizmu głównie z pożywieniem. Jest on wchłaniany w żołądku i w jelicie cienkim. W jakich produktach spożywczych znajduje się najwięcej jodu?
- Sól jodowana – bezapelacyjne pierwsze miejsce, w dodatku jeden z najbardziej powszechnych produktów, używanych niemal przez każdego. Wraz z nią jesteśmy w stanie dostarczyć do organizmu spore ilości jodu.
- Świeży dorsz oraz mintaj.
- Tłuste ryby: tuńczyk i makrela.
- Orzechy laskowe.
- Brokuły.
- Kurze jaja.
Alga Morszczyn - bogate źródło jodu
Nieco mniejsze ilości jodu możemy znaleźć również w produktach nabiałowych, np. mleku 0,5% tłuszczu, czy też półtłustym twarogu. Dobrym źródłem jodu jest również biała fasola, a także banany. Niewielkie ilości znajdziemy także w pomidorach. To pokazuje, że naturalne uzupełnienie jodu w organizmie nie musi być trudne, ponieważ jest wiele produktów spożywczych, które zawierają go w wystarczających ilościach.
Jod w morskim powietrzu
Jod – dawkowanie
Jak już wcześniej wspomnieliśmy, niebezpieczne dla człowieka może być zarówno zbyt małe spożycie jodu, jak i jego przedawkowanie. To drugie możemy – poza klasycznymi objawami jak przy niedoczynności – zaobserwować również w postaci problemów z układem pokarmowym, np. bólu brzucha, czy wymiotów i biegunki. Dlatego warto pilnować odpowiednich dawek jodu i od czasu do czasu wykonywać badania, dzięki którym będzie możliwe stwierdzenie jego ilości w organizmie.
Jakie są właściwe dawki jodu dla człowieka? Szczegółowo rozpisuje je Instytut Żywności i Żywienia:
- Niemowlęta do 5 miesiąca życia – 110 mikrogramów;
- 5 miesięcy – 1 rok – 130 mikrogramów;
- 1-6 lat – 90 mikrogramów;
- 7-9 lat – 100 mikrogramów;
- 10-12 lat – 120 mikrogramów;
- 13-18 lat – 150 mikrogramów;
- Powyżej 18 lat – 150 mikrogramów;
- Kobiety w ciąży – 220 mikrogramów;
- Kobiety w trakcie laktacji – 290 mikrogramów.
Szczególnie ważne jest pilnowanie odpowiedniej suplementacji jodu z pomocą np. kapsułek, jeśli codzienna dieta jest zbyt uboga w produkty bogate w jod. Wówczas istnieje ryzyko, że jego ilość w organizmie niebezpiecznie spadnie, powodując zaburzenia pracy tarczycy i idące za tym następstwa. Właściwy poziom jodu w organizmie to natomiast szansa na o wiele zdrowsze funkcjonowanie na co dzień, a także ochronę organizmu na przyszłość, również przed nowotworami.
Bibliografia:
- Jarosz M. red., praca zbiorowa Normy żywienia populacji polskiej, IŻŻ, 2012;
- Kurosad A, Nicpoń J., Kubiak K., Jankowski M., Kungl K. Iodine Occurrence, Circulation, Deficiency Region and the Main Iodine Sources in Human and Animal Nutrition. Adv Clin Exp Med 2005, 14, 5. 1019-1025;
- Gietka-Czernel M., Profilaktyka niedoboru jodu, Postępy Nauk Medycznych 2015, 12: s. 839-845.
- Pyka B., Zieleń-Zynek I., Kowalska J. i wsp., Zalecenia dietetyczne dotyczące spożywania jodu – w poszukiwaniu konsensusu między kardiologami a endokrynologami, Folia Cardiologica 2019; 14 (2): 156-160.
