To swego rodzaju spoiwo, które łączy ze sobą komórki. Kolagen ważny jest jako budulec skóry, kości, zębów, chrząstek i ścięgien, a także rogówek oka i naczyń krwionośnych. Ponadto nazywany jest białkiem młodości, ponieważ może utrzymać skórę jędrną i sprężystą. Co warto wiedzieć o kolagenie i jak zapewnić go sobie w odpowiednich ilościach?
Co to jest kolagen?
Kolagen to najważniejsze i najpowszechniej występujące w ciele człowieka białko. Jest składnikiem nie tylko macierzy pozakomórkowej, ale przede wszystkim tkanki łącznej, a to podkreśla jego znaczące funkcje w ochronie narządów, m.in. nerek, wątroby i żołądka. Kolagen tworzy wokół nich specyficzną warstwę zabezpieczającą. Dodatkowo nie bez znaczenia jest jego rola w układzie immunologicznym, ponieważ wspiera organizm w walce z drobnoustrojami, czy toksynami. Kolagen można uznać również za podstawę biernego układu narządu ruchu, takiego jak stawy czy kolana.
Kolagen jest wytwarzany przez ludzki organizm, jednak z wiekiem zdolność ta zaczyna zanikać. Niedobór kolagenu może mieć dla człowieka bardzo poważne skutki, dlatego z czasem suplementacja kolagenu, potwierdzona i zalecona przez lekarza, jest ważnym elementem procesu dbania o siebie.
Budowa kolagenu
Struktura białka kolagenowego jest dość charakterystyczna, tworzy ono tzw. liny, czyli włókna kolagenu. W rzeczywistości to prawoskrętne superhelisy o dużym rozciągnięciu. W procesie ich powstawania nawijają się wokół własnej osi trzy pojedyncze, lewoskrętne łańcuchy polipeptydowe. Każdy z nich zawiera ponad tysiąc aminokwasów. Wśród nich ok. 30% stanowi glicyna, a ok. 25% cykliczne aminokwasy: prolina i hydroksyprolina. Każdą taką potrójną helisę możemy nazwać mianem tropokolagenu - jest on podstawową jednostką strukturalną kolagenu. W budowie tego łańcucha ważny jest również jego koniec: znajdują się tam struktury, które są odpowiedzialne za immunogenność białka, nazywamy je telopeptydami. Wspomniane superhelisy, czy też inaczej - włókna kolagenowe, są bardzo odporne i ulegają degradacji jedynie pod wpływem enzymu o nazwie kolagenaza.
Struktura molekularna kolagenu
Oczywiście suplementy kolagenowe opierają się na tej strukturze. Mogą zawierać czysty kolagen, ale również uzupełnienie preparatu, wśród których często znajdujemy witaminę C, a także kwas hialuronowy.
Rodzaje kolagenu
Błędem jest założenie, że kolagen istnieje wyłącznie w jednej formie, bo dotychczas poznano już 29 jego rodzajów. Najlepiej znamy dwa typy kolagenu ludzkiego:
- Białko typu I: występuje w skórze i tkance podskórnej. Znajdziemy go również w kościach i ścięgnach, a także w tętnicach i rogówce.
- Białko typu II: znajdziemy go tylko w chrząstce.
Jakie są właściwości kolagenu?
O właściwościach włókien kolagenowych można się rozpisywać, ponieważ to jedna z najważniejszych i najbardziej dobroczynnych dla organizmu ludzkiego substancji. Podstawowe białko organizmu ludzkiego, dzięki któremu możliwa jest ochrona, ale również szereg istotnych procesów. Nic zatem dziwnego, że preparaty kolagenowe zyskują na znaczeniu. Warto jednak pamiętać, że szkodliwe są zarówno niewystarczające ilości, jak i nadmiar kolagenu w organizmie. Łatwo to zrozumieć opierając się na tym, jakie właściwości ma kolagen.
- Utrzymuje odpowiednią strukturę tkanek i narządów, które budują organizm. Białka kolagenowe to wypełniacze tkankowe - wypełniają przestrzenie znajdujące się pomiędzy komórkami.
- Zapewnia wytrzymałość mechaniczną tkankom: twardość, sztywność, sprężystość.
- Kolagen uczestniczy w procesie krzepnięcia krwi, dlatego jego rola jest istotna podczas gojenia się ran.
- Białko kolagenowe ma znaczenie w przypadku skóry. Uczestniczy w jej odnowie komórkowej, zapewnia jej elastyczność, gładkość, dobre napięcie i utrzymywanie w niej odpowiedniej ilości wody. Spowalnia procesy starzenia i powstawanie zmarszczek.
- Zwiększa wchłanianie się składników mineralnych, a to ważne w przypadku utrzymania odpowiedniej struktury kości, zwiększa to gęstość kości.
- Dzięki temu, że kolagen uczestniczy w procesach naprawy w tkance chrzęstnej, może znacząco wpływać na kondycję stawów.
Na co pomaga kolagen?
Poza wspomnianymi funkcjami, kolagen pełni jeszcze kilka ważnych ról w innych procesach, stając się tym samym składnikiem ludzkiego organizmu o niezwykle wysokiej randze. Kolagen ma bowiem wpływ na układ krwionośny, kontrolując ciśnienie krwi i rozszerzając naczynia krwionośne. To sprzyja ich oczyszczaniu z odkładającego się na ścianach naczyń tłuszczu. Kolagen może poprawiać również działanie układu trawiennego (w tym także pomóc w walce m.in. z chorobą Leśniowskiego-Crohna) i przebieg poszczególnych procesów metabolicznych. Pomaga w problemach skórnych, m.in. w walce z trądzikiem i cellulitem.
Kolagen w formie proszku
Niedobór kolagenu - czym może grozić?
Kolagen jest nieustannie syntezowany i degradowany w przestrzeni zewnątrzkomórkowej. Organizm produkuje go samodzielnie, jednak zdolność ta zanika z wiekiem i może generować konieczność suplementacji kolagenu. Czym może grozić stan niedoboru kolagenu?
- Bolesność stawów oraz ich sztywność;
- Wydłużone procesy gojenia się ran;
- Częste zmęczenie i zapadnięte policzki;
- Trudności podczas poruszania się, ból towarzyszący chodzeniu;
- Pogorszona kondycja skóry, włosów i paznokci, głównie przesuszenie;
- Szybciej i częściej pojawiające się zmarszczki;
- Trudności ze skupieniem, uwagą i koncentracją.
Białko kolagenowe - czy nadmiar również szkodzi?
Włókna kolagenowe w nadmiarze w organizmie? To możliwe, ale tylko wtedy, gdy procesy przemiany tego białka w organizmie mają nieprawidłowy przebieg. Może to prowadzić do nadmiernego bliznowacenia poszczególnych narządów, m.in. skóry, wątroby, czy płuc, a następnie nieodwracalnie zmieniać ich strukturę. Podczas gojenia się tkanki po uszkodzeniu powstaje wówczas zbyt duża ilość tkanki włóknistej i formuje keloidy, czyli bliznowce. Dochodzi wówczas do kumulacji kolagenu, głównie typu III.
Jak suplementować kolagen?
Wskazania do stosowania kolagenu
Suplementacja kolagenem czasem jest konieczna, zwłaszcza w przypadku osób, u których naturalnie te procesy zachodzą zbyt powoli, np. ze względu na wiek. Zażywanie suplementów z kolagenem mogą rozważyć również sportowcy i miłośnicy aktywności, ze względu na to, że ich układ ruchu często jest obciążany i przyda mu się dodatkowe wsparcie. W każdym przypadku oraz sytuacji suplementację kolagenu warto konsultować z lekarzem. W jaki sposób można postarać się o większą ilość włókien kolagenowych w swoim organizmie?
Ze względu na proces produkcji kolagenu możemy podzielić powstałe produkty na dwa najpopularniejsze rodzaje: hydrolizat kolagenu oraz kolagen liofilizowany. W pierwszym rozbija się cząsteczki białka na pojedyncze aminokwasy. Z kolei w drugim wdraża się proces zamrażania w celu odparowania wody pomiędzy cząsteczkami białka. Zarówno hydrolizat kolagenu, jak i kolagen liofilizowany uznaje się za produkty o podobnej skuteczności.
Dodatkowa suplementacja kolagenu
Naturalny kolagen jest bardzo szeroko stosowany w farmacji, medycynie i medycynie estetycznej, ponieważ ma kilka niezwykle istotnych cech: jest biozgodny ze wszystkimi organizmami żywymi, nietoksyczny, biodegradowalny, powszechny i ma niezwykłe właściwości biologiczne. W jakiej formie możemy dostarczać go do organizmu?
- Kolagen w kapsułkach;
- Kolagen do picia;
- Kolagen w kremach i żelach;
- Kolagen w proszku do rozpuszczania w wodzie.
Wśród produktów spożywczych, które zawierają kolagen, są m.in. żelatyna spożywcza, galaretki, kurze łapki, a także podroby. Jednak produkty pochodzenia zwierzęcego o dużej zawartości tłuszczu powinny być ograniczane w diecie, ponieważ mogą przyczynić się do wzrostu stężenia cholesterolu, a także mieć szkodliwy wpływ na układ krążenia.
Pokarmy bogate w kolagen
Preparaty z kolagenem, niezależnie od formy, często uzupełnione są o dodatkowe składniki, m.in. kwas hialuronowy, koenzym Q10, miedź, czy witaminę C. Jeśli to kolagen wykorzystywany w celu poprawy kondycji skóry i włosów, uzupełnia się go m.in. o biotynę.
Kolagen rybi - co trzeba o nim wiedzieć?
Kolagen rybi to najbardziej polecana forma kolagenu, który możemy stosować jako wsparcie organizmu. Często robi się go ze skóry rybiej (m.in. ze skóry dorsza), a jego skład jest najbardziej porównywalny do kolagenu, który wytwarza człowiek. Istnieje również m.in. kolagen wołowy czy wieprzowy, jednak to właśnie kolagen morski wyróżnia się strukturą, która rzeczywiście może być w stanie zapewnić organizmowi odpowiedni poziom kolagenu.
Kolagen a kwas hialuronowy
Kolagen wpływa pozytywnie na szereg procesów w organizmie i pełni bardzo ważną funkcję ochronną. Jednak przy sprowadzaniu jego roli głównie do kwestii odmładzających i dbających o kondycję skóry, często stawia się go jako konkurencję dla kwasu hialuronowego. Warto jednak pamiętać, że dla właściwej kondycji skóry obie te substancje są niezwykle ważne. Włókna kolagenowe znajdują się w komórkach skóry. W przestrzeniach międzykomórkowych znajdziemy z kolei kwas hialuronowy. Razem odpowiadają za elastyczność, ale także nawilżenie skóry, dlatego dla jej pożądanego wyglądu można stosować obie substancje.
Struktura molekularna kwasu hialuronowego
Jeśli natomiast chcemy skupić się na tym, by jak najdłużej zachować sprawność, wesprzeć przebieg procesów metabolicznych, czy choćby wpłynąć na szybsze gojenie się ran - kolagen hydrolizowany jest tutaj najlepszym wyborem. Można również korzystać z preparatów, które nie generują konieczności wyboru i zawierają wszystkie niezbędne i współpracujące ze sobą substancje. Jeśli czujesz, że potrzebujesz suplementacji — skonsultuj się ze swoim lekarzem pierwszego kontaktu, a przede wszystkim wykonaj komplet badań morfologicznych.
Bibliografia:
- Wybór W., Zaborski M., Budowa i właściwości kolagenu oraz żelatyny, „Polimery” 2000, 1, 10.
- Davidson V. L., Sittman D. B. red.: Biochemia. Elsevier Urban & Partner, 2002;
- https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/25884286/
- Kolagen – rola w organizmie i skutki niedoboru. Lek w Polsce. VOL 29 NR 11/12’19 (342/343)
