Zarówno zbyt wysoki, jak i zbyt niski poziom selenu są niekorzystne dla organizmu. Przy nieprawidłowym stężeniu tego pierwiastka pojawia się szereg zaburzeń ze strony wielu tkanek i narządów. Ma to poważne konsekwencje zdrowotne, a w niektórych przypadkach jest niebezpieczne dla życia. Dlatego należy zwrócić szczególną uwagę na jego odpowiednią podaż. Sprawdź, czym może grozić nadmiar selenu w organizmie.
Poziom selenu w organizmie można sprawdzić przy pomocy badań laboratoryjnych krwi. Można je wykonać w każdym laboratorium medycznym bez skierowania (odpłatnie) lub ze skierowaniem od lekarza (nieodpłatnie). Tego rodzaju test jest zalecany przede wszystkim w przypadkach, gdy obecne są objawy nadmiaru lub niedoboru selenu. Kontrolę warto wykonać także przed rozpoczęciem przyjmowania suplementów diety z selenem.
Po co potrzebny jest w organizmie selen?
Selen jest pierwiastkiem chemicznym zaliczanym do grupy niemetali. Występuje powszechnie w środowisku. Ma on również ogromne znaczenie biologiczne dla organizmu człowieka. Jest ważnym mikroelementem, bez którego komórki nie mogą prawidłowo funkcjonować.
Przede wszystkim selen wchodzi w skład ważnych aminokwasów – selenometioniny i selenocysteiny. Substancje te wchodzą w skład enzymów potrzebnych do przeprowadzania ważnych procesów biochemicznych na poziomie komórkowym. Jednym z nich jest peroksydaza glutationowa. Jest ona bardzo silnym antyutleniaczem. Oznacza to, że chroni komórki przed szkodliwym działaniem wolnych rodników (reaktywnych form tlenu). Brak takiej osłony powoduje, że w organizmie powstaje stres oksydacyjny odpowiedzialny za procesy degeneracyjne, przyspieszenie starzenia się organizmu i nowotworzenie.
Odpowiednia zawartość selenu w organizmie jest niezwykle ważna dla układu odpornościowego. Pierwiastek ten ma pozytywny wpływ na aktywność makrofagów oraz limfocytów B i T. Są to komórki, które biorą udział w procesach zwalczania patogenów, gdy te przedostaną się do organizmu. Wiele badań sugeruje, że selen ma znaczenie w profilaktyce wielu chorób – zwłaszcza o podłożu zapalnym, a także neurologicznych i sercowo-naczyniowych.
Pierwiastek ten bierze również udział w produkcji hormonów tarczycy, czym wspomaga jej funkcjonowanie. Z tego powodu jego suplementacja jest zalecana w chorobach tego narządu (zwłaszcza niedoczynności) – jednak tylko w porozumieniu z lekarzem. Warto również wspomnieć, że selen chroni tkanki tarczycy przed szkodliwym wpływem stresu oksydacyjnego.
Selen ma również duże znaczenie dla płodności – zwłaszcza męskiej. Część tego pierwiastka jest kumulowana w jądrach. Jest on również obecny w spermie, a od jego stężenia zależy ruchliwość plemników. Ma on także swój udział w syntezie testosteronu. Dodatkowo chroni plemniki przed stresem oksydacyjnym, który może je uszkadzać, a tym samym powodować niemożność zapłodnienia. W przypadku kobiet, które poroniły samoistnie zaobserwowano niedobory selenu. Brakuje jednak bardziej szczegółowych badań w tym zakresie.
Faktem jest, że selen ma korzystny wpływ na stan włosów i paznokci. Często niedobór selenu w pierwszej kolejności objawia się pogorszeniem ich kondycji (wypadanie włosów, łamliwość paznokci). Dlatego pierwiastek ten często jest jednym z obowiązkowych składników suplementów, odżywek i szamponów wzmacniających.
Selen jest ważny dla zdrowych włosów i paznokci
Pierwiastek ten jest też istotny dla układu nerwowego. Niektóre badania sugerują, że jego niedobór wpływa niekorzystnie na funkcjonowanie mózgu, ponieważ prowadzi do zaburzenia działania niektórych neuroprzekaźników. Zaobserwowano, że niski poziom selenu w organizmie sprzyja pogorszeniu nastroju i występowaniu lęku.
Dzienne zapotrzebowanie organizmu na selen
Dzienne zapotrzebowanie na selen zależy od wieku i płci. Instytut Żywności i Żywienia opublikował następujące zalecenia według RDA:
-
dzieci do 3. roku życia: 20 µg na dobę,
-
dzieci do 9. roku życia: 30 µg na dobę,
-
dzieci do 12. roku życia: 40 µg na dobę,
-
młodzież: 55 µg na dobę,
-
kobiety: 55 µg na dobę,
-
mężczyźni: 55 µg na dobę,
-
ciężarne: 60 µg na dobę,
-
kobiety karmiące piersią: 70 µg na dobę.
Warto pamiętać, że zalecane dzienne spożycie może zmienić się w przypadku osób zmagających się z niedoborem tego pierwiastka. W takich sytuacjach zawsze konieczna jest konsultacja z lekarzem i ustalenie indywidualnego planu postępowania.
Jaki jest prawidłowy poziom selenu w organizmie?
Normy selenu w organizmie zależą od płci i wieku. W przypadku mężczyzn poniżej 60. roku życia prawidłowe stężenie zostało określone na 75–85 ug/L. Po ukończeniu 60 lat poziom tego pierwiastka powinien wzrosnąć do 110–120 ug/L. Natomiast w przypadku kobiet norma wynosi 98–108 ug/L bez względu na wiek.
Ciekawostką jest, że do 1957 roku selen był uznawany za pierwiastek szkodliwy dla człowieka. Pogląd ten zmieniły badania przeprowadzone na szczurach, w których wykazano, że substancja ta ma korzystny wpływ na ich organizm – a dokładniej komórki wątroby. Natomiast w późniejszym czasie twierdzono, że wysoki poziom selenu stanowi element profilaktyki przeciwnowotworowej. Jednak przeprowadzone w tym zakresie testy nie wykazały takiego działania. Wręcz przeciwnie, wykazano szkodliwe działanie nadmiaru selenu na organizm człowieka.
Czym szkodzi nadmiar selenu?
Przedawkowanie selenu jest szkodliwe dla organizmu człowieka. Pierwiastek ten w nadmiarze ma działanie toksyczne. Uważa się, że zatrucie pojawia się po przyjęciu powyżej 400 mikrogramów selenu na dobę. Wówczas pojawiają się objawy, które należy skonsultować z lekarzem. Zdarza się, że w wyniku nadmiaru selenu dochodzi do śmierci. Jednak takie przypadki zostały do tej pory zaobserwowane wyłącznie po przypadkowym spożyciu selenu w dawce powyżej grama.
Nadmiar selenu jest określany mianem selenozy. Jest to choroba, która objawia się:
-
mdłościami,
-
biegunką,
-
bólami stawów,
-
ogólnym zmęczeniem i osłabieniem,
-
kruchością i odbarwieniem paznokci,
-
wypadanie włosów.
Pogorszenie się stanu włosów i paznokci po przedawkowaniu selenu wynika ze stresu oksydacyjnego oraz podmiany siarki na selen w aminokwasach, które budują keratynę. Niektóre badania sugerują także, że dostarczanie organizmowi zbyt dużych dawek selenu prowadzi do rozwoju cukrzycy typu II. Potrzeba jednak więcej badań, aby potwierdzić tą zależność.
Kto jest narażony na nadmiar selenu?
Na nadmiar selenu są narażone przede wszystkim te osoby, które przyjmują suplementy diety niezgodnie z zaleceniami lekarza. Warto pamiętać, że jest to pierwiastek potrzebny organizmowi w bardzo małych ilościach. Dlatego nawet – z pozoru – niewielkie zwiększenie dawki może mieć niekorzystne działanie.
Co robić, gdy pojawią się objawy nadmiaru selenu?
Pojawienie się objawów nadmiaru selenu jest wskazaniem do skonsultowania się z lekarzem. Specjalista zleci wykonanie badań laboratoryjnych krwi, które pozwolą ustalić poziom tego pierwiastka w organizmie, a także inne parametry krwi. Osoby, które zaobserwowały u siebie nieprzyjemne dolegliwości, powinny również natychmiast zaprzestać dalszej suplementacji.
Jak prawidłowo dostarczać organizmowi selen?
Aby uniknąć nieprzyjemnych konsekwencji zdrowotnych, wynikających z przedawkowania selenu, należy zadbać o prawidłowe dostarczanie tego pierwiastka organizmowi. Jego głównym źródłem powinna być dieta. Musi być ona dobrze zbilansowana i różnorodna. Najlepsze źródła selenu to:
-
jaja,
-
mięso (zwłaszcza wieprzowina i schab),
-
nabiał,
-
owoce morza (skorupiaki),
-
zboża,
-
drożdże,
-
ryby (zwłaszcza łosoś wędzony),
-
drożdże.
Wykazano, że najlepszą przyswajalność ma selen pozyskiwany z drożdży. Jednak wchłanialność tego pierwiastka można poprawić. Sprzyjają temu witaminy: E, A, C. Dlatego dobrze jest komponować dania w taki sposób, aby łączyć ze sobą pokarmy je zawierające.
Produkty spożywcze bogate w selen
Osoby, które przyjmują suplementy diety z selenem, powinny przestrzegać zaleceń producenta preparatu. Nie należy przekraczać rekomendowanej dziennej dawki. W razie wątpliwości należy skonsultować się z lekarzem. W czasie suplementacji należy regularnie kontrolować poziom selenu w organizmie.
Źródła:
-
B. Klecha, B. Bukowska, Selen w organizmie człowieka - charakterystyka pierwiastka i potencjalne zastosowanie terapeutyczne, "Bromatologia i Chemia Toksykologiczna" 2016, nr 4, s. 818-829.
-
M. Ratajczak, M. Gietka-Czernel, Rola selenu w organizmie człowieka, "Postępy Nauk Medycznych" 2016, nr 12, s. 929-933.
-
M. Jarosz i in., Normy żywienia dla populacji Polski i ich zastosowanie, Narodowy Instytut Zdrowia Publicznego – Państwowy Zakład Higieny, 2020.
