Niedobór wapnia – objawy i sposoby na jego uzupełnienie

Z artykułu dowiesz się:

Niedobór wapnia w organizmie to sytuacja, do której nie można dopuścić. Niesie ona za sobą poważne skutki zdrowotne oraz zaburza funkcjonowanie komórek, tkanek i narządów wewnętrznych. Wymagane jest podjęcie odpowiednich kroków, aby uzupełnić poziom tego pierwiastka. Zobacz, jakie są objawy niedoboru wapnia i jak można im przeciwdziałać.

Wapń stanowi nawet 1,4–1,66% masy ciała człowieka. Prawie w całości jest on zlokalizowany w kościach. Jest to postać związana – tzw. hydroksyapatyt. 1% tego pierwiastka występuje w postaci zjonizowanej i znajduje się w płynie śródkomórkowym i pozakomórkowym. Tym samym bierze udział w bardzo ważnych procesach, które zachodzą w komórkach.

Jaką rolę pełni wapń w organizmie?

Wapń jest pierwiastkiem chemicznym. Należy do grupy berylowców. Występuje powszechnie w środowisku. Jest to podstawowy składnik mineralny dla organizmu człowieka. Nie może być on jednak wyprodukowany przez komórki ciała. Dlatego konieczne jest dostarczanie go z zewnątrz.

Główna rola wapnia w organizmie to bycie materiałem budulcowym dla kości i zębów. To właśnie układ kostny jest magazynem dla tego pierwiastka. Dzięki niemu tkanka kostna jest zdrowa, silna i może pełnić swoje funkcje. Wapń jest materiałem budulcowym również dla włosów, paznokci i naczyń krwionośnych.

Wapń zapewnia także prawidłowe funkcjonowanie układu nerwowego. Pierwiastek ten bierze udział w procesie przewodzenia bodźców nerwowych (bioelektrycznych). Dzięki niemu możliwe są skurcze mięśni szkieletowych (służących ciału do poruszania się) oraz gładkich (odpowiadających za pracę narządów wewnętrznych).

Przewodnictwo bodźców nerwowych, które zapewnia odpowiedni poziom wapnia, jest ważne również dla mięśnia sercowego. Dzięki jonom tego pierwiastka może się on prawidłowo kurczyć, a tym samym nieustannie pompować krew. Wapń jest potrzebny, aby zachować prawidłową kurczliwość naczyń krwionośnych. Ponadto uczestniczy w krzepnięciu krwi oraz reguluje ciśnienie tętnicze.

Znaczenie wapnia w organizmie jest dużo szersze. Pierwiastek ten:

• jest potrzebny do aktywowania niektórych enzymów,

• bierze udział w regulacji hormonalnej,

• ma swój udział w reakcjach regeneracji i proliferacji,

• zmniejsza przepuszczalność błon komórkowych.

Coraz więcej mówi się o tym, że odpowiedni poziom wapnia we krwi zmniejsza ryzyko wystąpienia niektórych chorób – przede wszystkim otyłości, cukrzycy typu 2, a także niektórych nowotworów (m.in. jelita grubego i prostaty).

Gdzie następuje wchłanianie wapnia?

Przyswajalność wapnia dostarczonego do organizmu człowieka wynosi 25–30%. Jego wchłanianie następuje w jelicie cienkim. Istnieją pewne czynniki, które ułatwiają ten proces, ale również takie, które go skutecznie utrudniają. W ostatnim przypadku skutkiem mogą być niedobory wapnia w organizmie.

Na wchłanianie wapnia dobrze wpływa obecność:

• laktozy,

• witaminy D,

• kazeiny,

• inuliny,

• białka,

• aminokwasów,

• fosfopeptydów pochodzących z mleka.

Natomiast zaburzenia wchłaniania wapnia mogą wynikać w obecności następujących czynników:

• błonnika i nadmiaru tłuszczu zwierzęcego,

• alkoholu,

• kofeiny,

• dymu tytoniowego,

• stresu,

• szczawianów.

Niekorzystnie na wchłanianie wapnia z pożywienia wpływa również niedobór witaminy D oraz niektóre stany fizjologiczne. Zaobserwowano, że pierwiastek ten jest gorzej przyswajalny przez osoby starsze, chorujące na choroby układu pokarmowego (w tym celiakię i marskość wątroby), a także menopauza.

Jaki jest prawidłowy poziom wapnia?

Ponieważ wapń w organizmie człowieka występuje w dwóch postaciach, wyodrębniono normy dla każdej z nich. Przedstawiają się one następująco:

• wapń zjonizowany: 0,98–1,13 mmol/l,

• wapń całkowity: 2,12–2,62 mmol/l.

Wszystkie pozostałe wyniki są nieprawidłowe. Zawsze należy skonsultować je z lekarzem. Warto pamiętać, że szkodliwy jest nie tylko niedobór, ale również nadmiar wapnia.

Jak sprawdzić poziom wapnia?

Poziom wapnia w organizmie można sprawdzić w bardzo prosty sposób. Należy zgłosić się do laboratorium medycznego. Materiałem do analizy jest krew żylna (pobiera się ją najczęściej z żyły łokciowej). Zbadać można stężenie wapnia całkowitego i zjonizowanego. Zalecane jest, aby test przeprowadzić na czczo.

Kiedy wskazane jest badanie poziomu wapnia? Do laboratorium powinny zgłosić się przede wszystkim te osoby, które obserwują u siebie objawy niedoboru wapnia.

Jakie jest dzienne zapotrzebowanie na wapń?

Normy żywienia dla ludności Polski zaproponowane przez Instytut Żywności i Żywienia przedstawiają się następująco:

• niemowlęta do 6. miesiąca życia: 200 mg/dobę,

• niemowlęta do 11. miesiąca życia: 260 mg/dobę,

• dzieci do 3. roku życia: 500 mg/dobę,

• dzieci do 9. roku życia: 800 mg/dobę,

• chłopcy do 18. roku życia: 1100 mg/dobę,

• dziewczęta do 18. roku życia: 1100 mg/dobę,

• mężczyźni: 800 mg/dobę,

• kobiety: 800 mg/dobę,

• seniorzy: 1000 mg/dobę.

Większe zapotrzebowanie na wapń mają kobiety ciężarne i karmiące piersią. Wynosi ono 1100 mg/dobę.

W Polsce średnie spożycie wapnia u osób dorosłych wynosi średnio 598 mg na dobę. Jest ono nieco wyższe u mężczyzn. Jest to niewystarczająca ilość, aby pokryć dzienne zapotrzebowanie na ten pierwiastek. W efekcie rozwija się niedobór wapnia.

Jakie są przyczyny niedoborów wapnia?

Niedobór wapnia w organizmie jest najczęściej spowodowany zbyt małą podażą wraz z dietą. Warto przypomnieć, że z przewodu pokarmowego wchłaniane jest zaledwie 30% tego pierwiastka. Osoby stosujące diety eliminacyjne i głodówki lub spożywające produkty wysoko przetworzone są bardziej narażone na skutki niedoboru wapnia.

Jednak nieodpowiednia dieta to nie jedyna przyczyna niedoboru wapnia. Do deficytu prowadzą również: zbyt duża utrata wapnia z moczem, niedobór parathormonu, niski poziom witaminy D oraz nadmierne odkładanie się wapnia w tkankach miękkich lub kostnych.

Objawy niedoboru wapnia

Pojawiające się objawy są głównie związane z niedoborem wapnia zjonizowanego. Zaburzenia związane z deficytem dotyczą całego organizmu. Jednak najbardziej widoczne są w układach, dla których wapń ma największe znaczenie.

Niedobór wapnia jest dotkliwy szczególnie dla układu kostnego. Pojawiają się zaburzenia w budowie i składzie tkanki kostnej. Z tego powodu można zaobserwować łamliwość kości. Znacznie wzrasta ryzyko osteoporozy. Ale nie tylko. Niedobór wapnia ma też negatywny wpływ na zęby. Pogarsza się ich kondycja i łatwiej się psują.

Niedobory wapnia wpływają niekorzystnie także na układ nerwowy, czego skutkiem są zaburzenia neurologiczne. Obserwuje się nadmierną pobudliwość mięśni do skurczu. Rozwija się tężyczka, która może być jawna lub utajona. Dodatkowo pacjenci zgłaszają ból mięśni - często połączony z mrowieniem i drętwieniem kończyn. Deficyt wapnia wpływa też niekorzystnie na nastrój. W jego wyniku pojawiają się stany depresyjne i lękowe.

Niedobór wpływa niekorzystnie na układ krążenia. Występują:

• niedociśnienie tętnicze,

• zaburzenia krzepliwości krwi,

• zaburzenia rytmu serca,

• krwotoki z nosa.

Rzadkością nie są też objawy skórne niedoboru wapnia. Dochodzi do pogorszenia się kondycji skóry. Jest ona przesuszona i nadmiernie się łuszczy. Deficyt wpływa też niekorzystnie na stan paznokci i włosów. Obserwuje się zwiększenie ich łamliwości.

Jak uzupełnić niedobory wapnia?

Przede wszystkim należy zadbać o odpowiednią podaż tego pierwiastka wraz z pożywieniem. Najlepsze źródła wapnia to:

• ryby (również wędzone i w konserwach),

• mleko i przetwory mleczne,

• produkty zbożowe,

• nasiona słonecznika i orzechy,

• jaja kurze,

• tofu,

• warzywa (np. jarmuż, szpinak, natka pietruszki, boćwina, marchew, szparagi),

• nasiona roślin strączkowych,

• owoce (np. pomarańcza, morwa, czarna porzeczka).

Duże ilości wapnia są również obecne w wodzie mineralnej, dlatego warto pamiętać o wypijaniu kilku szklanek dziennie.

Produkty spożywcze zawierające wapń

Niedobór wapnia należy uzupełnić także przy pomocy suplementów diety. Preparat powinien zostać wybrany w porozumieniu z lekarzem. Należy ściśle stosować się do zaleceń dotyczących jego dawkowania.

Profilaktyka niedoborów wapnia

Niedoborom wapnia można zapobiegać. Przede wszystkim poprzez spożywanie większej ilości produktów, które są jego cennym źródłem. Osoby będące w grupie ryzyka wystąpienia deficytu mogą w ramach profilaktyki sięgnąć po suplementy diety z wapniem.

Źródła:

1. R. Markiewicz-Żukowska, Stężenie wapnia w surowicy krwi osób starszych, “Bromatologia i Chemia Toksykologiczna” 2012, nr 3, s. 771–774.

2. M. Tałałaj, A. Bogołowska-Stieblich, Wapń i układ krążenia – korzyści i zagrożenia, “Forum Medycyny Rodzinnej” 2019, nr 3, s. 109–115.

3. M. Jarosz i in., Normy żywienia dla populacji Polski i ich zastosowanie, Narodowy Instytut Zdrowia Publicznego – Państwowy Zakład Higieny, 2020.