Niedobór witaminy D – objawy i skutki zdrowotne
Niedobór witaminy D jest niebezpieczny dla osób w każdym wieku. Uniemożliwia prawidłowe funkcjonowanie organizmu. Efektem są liczne zaburzenia, a także nieprzyjemne objawy. Niedoboru witaminy D można uniknąć. Poznaj skutki niskiego poziomu tej substancji i zasady profilaktyki.
Witamina D to grupa kilku substancji chemicznych, które wykazują podobne właściwości i działanie. Dla człowieka najważniejsze są dwa z nich: cholekalcyferol (D3) i ergokalcyferol (D2). Obie z nich są dobrze rozpuszczalne w tłuszczach. Co ciekawe, są one zaliczane do witamin. Jednak w organizmie pełnią rolę prohormonów. Dzieje się tak, ponieważ są przekształcane do aktywnej biologicznie formy. Witamina D jest potrzebna wszystkim komórkom do prawidłowego funkcjonowania. Wspiera wchłanianie jonów wapnia, potasu i fosforu, warunkuje wzrost kości, wspomaga układ immunologiczny i nerwowy. Jej niedobór niesie za sobą poważne skutki zdrowotne.
Kiedy można mówić o niedoborze witaminy D?
Prawidłowe stężenie witaminy D wynosi 30–50 ng/ml. Alarmujące są wartości utrzymujące się w granicach 20–30 ng/ml. Wówczas należy podjąć działania, które pozwolą podnieść poziom tej substancji. Niedobór witaminy D rozpoznaje się, gdy jej stężenie spada poniżej 20 ng/ml.
Wyróżnia się 3 stopnie niedoboru witaminy D:
- poziom suboptymalny: 20–30 ng/ml,
- znaczny niedobór: 10–20 ng/ml,
- ciężki niedobór: 0–10 ng/ml.
Objawy niedoboru witaminy D w dużej mierze zależą od tego, na jakim poziomie w organizmie utrzymuje się ta substancja.
Jakie są objawy niedoboru witaminy D?
Objawy niedoboru witaminy D3 mogą dotyczyć całego organizmu. Jednak szczególnie niekorzystny jest on dla układu immunologicznego, nerwowego i sercowo-naczyniowego. Niski poziom tej substancji jest łączony także z zaburzeniami autoimmunologicznymi, metabolicznymi i nowotworami. Na niedobór witaminy D3 narażone są osoby w każdym wieku.
Niedobór witaminy D można podejrzewać przy następujących objawach:
- zwiększona podatność na infekcje,
- zmęczenie i osłabienie,
- bóle mięśni i pleców,
- bóle kości,
- nieprawidłowe gojenie się ran,
- częste bóle głowy,
- obniżenie nastroju,
- osłabienie mięśni,
- łatwa męczliwość,
- bezsenność,
- pogorszenie stanu skóry,
- wypadanie włosów.
Szczególną uwagę należy zwrócić na objawy niedoboru witaminy D u dzieci:
- opóźnione ząbkowanie,
- skrzywienie kończyn dolnych,
- skrzywienie kręgosłupa,
- wiotkie mięśnie,
- próchnica,
- wzmożona potliwość.
Wiele badań wskazuje, że niedobór witaminy D może mieć związek z cukrzycą. Na komórkach trzustki odkryto receptory witaminy D. Są one obecne także w komórkach mięśni szkieletowych. Dzięki temu może ona zmniejszać oporność tkanek na insulinę. Przy niskim poziomie może rozwinąć się insulinooporność, co sprzyja utrzymywaniu się zbyt wysokiego stężenia glukozy we krwi.
Badania wykazały także, że witamina D może hamować progresję nowotworów. Dzieje się tak ze względu na jej właściwości antyproliferacyjne. Wykazano, że jej niedobór ma związek z agresywnym przebiegiem raka prostaty, piersi i jelita grubego. Również w przypadku chorób autoimmunologicznych witamina D może wpływać na spowolnienie ich postępu i złagodzenie przebiegu.
[product id="2952"]
Niedobór witaminy D a ośrodkowy układ nerwowy
Witamina D jest jednym w ważniejszych neurosteroidów. Ma ona wpływ na dojrzewanie komórek ośrodkowego układu nerwowego, a tym samym funkcjonowanie mózgu. Wiele mówi się też o jej działaniu neuroprotekcyjnym, czyli ochronie komórek nerwowych.
Niski poziom witaminy D3 może mieć wpływ na zaburzenia funkcji poznawczych. Niedobór obserwuje się u osób chorujących na chorobę Alzheimera. Ponadto łączy się go z występowaniem obniżonego nastroju i depresji.
Z witaminy D bardzo dużo czerpie układ odpornościowy. Dlatego jej niskie stężenie jest przyczyną zwiększonej podatności na infekcję i ogólnego osłabienia organizmu.
Na komórkach należących do układu immunologicznego wykryto receptory witaminy D. Utrzymanie tej substancji na odpowiednim poziomie powoduje, że mogą one prawidłowo funkcjonować. Dotyczy to przede wszystkim limfocytów Th. Potrzebują one witaminę D, aby przejść do aktywnej formy i prawidłowo rozpoznawać patogeny.
Witamina D pobudza syntezę ludzkiej katelicydyny. Jest ona określana mianem naturalnego antybiotyku. Ma szerokie spektrum działania i wykazuje aktywność przeciwko licznym bakteriom.
Witamina D bierze także udział w wygaszaniu reakcji zapalnej. Obniża poziom cytokin zapalnych, a podnosi poziom cytokin przeciwzapalnych. Ma to szczególne znaczenie dla osób, które cierpią na choroby autoimmunologiczne (np. reumatoidalne zapalenie stawów lub nieswoiste zapalenia jelit). Właściwa suplementacja witaminy D to wzmacnianie układu odpornościowego przez cały rok.
Niedobory witaminy D a układ kostny
Witamina D odgrywa bardzo ważną rolę w układzie kostnym. Bierze ona udział w metabolizmie kości oraz reguluje gospodarkę wapniowo-fosforanową. Dzieje się to już od okresu płodowego. Prawidłowy poziom witaminy D w organizmie ma znaczenie dla układu szkieletowego przez całe życie.
Z niedoborem witaminy D wiążą się zaburzenia mineralizacji kości. Jest on przyczyną krzywicy u dzieci. U dorosłych powoduje osteoporozę. U osób starszych może prowadzić do patologicznych złamań i pogorszenia sprawności fizycznej. Oznaką niedoboru witaminy D jest również próchnica. Częściej obserwuje się ją u dzieci i młodzieży.
Skutki niedoboru witaminy D w ciąży
Właściwy poziom witaminy D jest bardzo ważny dla kobiet w ciąży oraz okresie laktacji. Zapewnia ona nie tylko prawidłowe funkcjonowanie organizmu matki, ale też prawidłowy rozwój dziecka. Niskie stężenie witaminy D ma konsekwencje zdrowotne nie tylko w okresie płodowym i noworodkowym, ale też na późniejszych etapach życia.
Deficyt witaminy D w ciąży jest przyczyną:
- drgawek u noworodka,
- hipokalcemii,
- wtórnej nadczynności przytarczyc,
- niskiej masy urodzeniowej dziecka,
- rozmiękania potylicy,
- mniejszej masy kostnej,
- defekty szkliwa zębów.
Niski poziom witaminy D w ciąży podnosi ryzyko wystąpienia stanu przedrzucawkowego, infekcji i cukrzycy ciążowej.
Kto jest narażony na niedobór witaminy D?
Niedobór może grozić wszystkim osobom. Niektórzy są jednak bardziej narażeni. Do czynników ryzyka zalicza się:
- cukrzycę,
- otyłość,
- zaburzenia gospodarki lipidowej,
- nadciśnienie tętnicze,
- chorobę niedokrwienną serca,
- choroby autoimmunologiczne,
- alergie,
- choroby wątroby,
- choroby nerek,
- zaburzenia wchłaniania,
- długotrwałe przyjmowanie leków,
- zaburzenia gospodarki wapniowo-fosforanowej.
Niskie stężenie witaminy D dotyczy też osób, które nieprawidłowo się odżywiają (nie spożywają produktów spożywczych bogatych w witaminę D) i unikają ekspozycji na słońce.
Jak rozpoznać niski poziom witaminy D?
Osoby, które zaobserwują u siebie objawy niedoboru witaminy D, powinny udać się do lekarza. Specjalista zleci badanie, które pozwoli ustalić poziom tej substancji w organizmie. Test polega na pobraniu niewielkiej ilości krwi. Można go wykonać w każdym laboratorium.
Profilaktyka niedoboru witaminy D
Profilaktyka niedoboru witaminy D obejmuje:
- włączenie do jadłospisu produktów będących jej źródłem (m.in. ryby, wątroba, jaja, oleje roślinne),
- ekspozycję na światło słoneczne,
- dodatkową suplementację.
Preparaty z witaminą D są dostępne w wygodnej formie kapsułek, tabletek, kropli lub sprayu. Suplementacja jest zalecana wszystkim osobom w okresie od września do kwietnia.
Pokarmowe źródła witaminy D
Leczenie
Po rozpoznaniu niedoboru konieczne jest jego leczenie. W terapii stosuje się wysokie dawki witaminy D. Są one ustalane przez lekarza indywidualnie dla każdej osoby. Preparaty przyjmuje się doustnie.
Nadmiar witaminy D
Warto pamiętać, że niebezpieczne jest także przedawkowanie witaminy D. Aby go uniknąć, konieczne jest przestrzeganie zaleceń dotyczących dawkowania suplementów diety z tą substancją. Objawy to: nudności, wymioty, brak apetytu, osłabienie, bóle głowy. Co ważne, do nadmiaru witaminy D nie może doprowadzić ekspozycja na światło słoneczne.
Bibliografia:
- A. Gadomski, Skutki niedoboru witaminy D w organizmie człowieka, "Nowa Pediatria" 2017, nr 21, s. 34-37.
- E. Żukowska-Szczechowska, B. Kiszka, Niedobór witaminy D — rozpoznawanie i postępowanie w celu redukcji ryzyka sercowo-naczyniowego u chorych na cukrzycę, "Forum Zaburzeń Metabolicznych" 2011, tom 2, nr 2, s. 151–157.
- M. Walicka i in., Niedobór witaminy D - problem społeczny, "Postępy Nauk Medycznych" 2019, nr 1, s. 14-22.
