Witamina B1

Witamina B1

Witamina B1, czyli tiamina stanowi niezbędny składnik odżywczy i pomaga w prawidłowym funkcjonowaniu organizmu na wielu poziomach. Wspiera układ odpornościowy, sprzyja produkcji energii pochodzącej z węglowodanów, czy też kontroluje pracę mięśnia sercowego i aparatu ruchu. W 1912 roku polski biochemik Kazimierz Funk wyizolował tiaminę z otrąb ryżu. Jest pierwszą witaminą z grupy B odkrytą przez naukowców, dlatego została oznaczona numerem 1. Nie może jej zabraknąć w codziennej diecie. Doskonale rozpuszcza się w wodzie i pomaga przekształcić pokarm w energię (w postaci ATP).

Niedobór tiaminy może prowadzić do wielu poważnych schorzeń, w tym np. zaburzenia czucia, utraty apetytu, przewlekłego zmęczenia, drażliwości, osłabionego refleksu i wielu innych [1,2]. Jej zbyt niski poziom prowadzi także do groźnej choroby znanej pod nazwą beri beri. Jeśli oznaczenie zawartości witaminy B we krwi okaże się zbyt niskie, warto rozważyć opcję przyjmowania suplementów diety.

Znaczenie tiaminy dla organizmu

Witamina B1 w aktywnej postaci pirofosforanu tiaminy (TPP) to koenzym enzymów odpowiedzialnych za przemiany węglowodanowe zachodzące w komórkowych mitochondriach. Pirofosforan tiaminy jest zatem niezbędnym czynnikiem, który zapewnia odpowiednią funkcję białek. Objawy niedoboru tego związku wiążą się zatem z upośledzeniem metabolizmu cukrów, aminokwasów i tłuszczów.

Witamina B1 uczestniczy w oksydacyjnej dekarboksylacji kwasu pirogronowego i alfa-ketoglutarowego, a tym samym zapobiega nadmiernemu gromadzeniu się tych związków w mięśniach. Tiamina bierze również udział w cyklu pentozowym, w którym powstaje ryboza niezbędna do syntezy nukleotydów czyli cząsteczek DNA. 

Obecność witaminy B1 w ludzkim organizmie jest warunkiem syntezy wysokoenergetycznych rybonukleotydów, takich jak ATP i GTP oraz koenzymów NADPH, czyli kluczowych związków odpowiedzialnych za oddychanie wewnątrzkomórkowe.

Udział witaminy B1 w prawidłowym funkcjonowaniu układu nerwowego możliwy jest dzięki przemianom metabolicznym węglowodanów. A warto podkreślić, że mózg człowieka najwięcej energii czerpie właśnie z cukrów. Niedobór witaminy B1 może zatem prowadzić do obniżenia przewodnictwa nerwowego, co z kolei prowadzi do nieodwracalnych zmian w budowie komórek nerwowych. 

Zapotrzebowanie na witaminę B1

Zapotrzebowanie organizmu na tiaminę jest proporcjonalne do zapotrzebowania energetycznego, a dokładnie do ilości węglowodanów. 

Zasoby tej witaminy w organizmie człowieka kształtują się na stałym poziomie wynoszącym ok. 30 mg, natomiast okres półtrwania tiaminy wynosi 9-18 dni. Do wyczerpania zapasów tiaminy dochodzi zazwyczaj w ciągu 3 miesięcy od momentu wstrzymania podaży.

• dzieci 1-3 lata - 0,5 mg; 4-6 lata - 0,6 mg; 7- 9 lat - 0,9 mg
• chłopcy: 10-18 lat - 1,2 mg
• dziewczęta - 10-18 lat - 1,1 mg
• kobiety: 1,1 mg
• kobiety w ciąży: 1,4 mg
• kobiety karmiące piersią - 1,5 mg
• mężczyźni: 1,3 mg

Warto również pamiętać, że w zależności od aktualnego stanu zdrowia i prowadzonego trybu życia, zapotrzebowanie na witaminę B1 może się okresowo zmieniać. 

Zwiększone zapotrzebowanie na witaminę B1 obserwuje się u kobiet w ciąży, osób bardzo aktywnych fizycznie, osób narażonych na silny stres, a także zaburzenia koncentracji i cierpiących z powodu nadczynności tarczycy. Witamina B1 powinna odgrywać istotną rolę w profilaktyce chorób neurodegeneracyjnych u osób starszych. Badania wykazały, że zbyt niska podaż witaminy B1 może być związane z chorobą Alzheimera [2]. Objawy niedoboru tiaminy często prowadzą bowiem do szybszego pojawienia się symptomów otępienia starczego [2].

Tiamina i jej niedobór

Zapasy witaminy B1 w ludzkim organizmie są ograniczone. Tiamina przechowywana jest w mięśniach szkieletowych, w sercu, mózgu oraz w nerkach. I to właśnie w obrębie tych organów może dojść do rozwoju patologii.

Z czego może wynikać niedobór witaminy B1?

• niewłaściwie zbilansowanej diety,
• upośledzonego wchłaniania, 
• zwiększone wydalanie przez nerki,
• zwiększonego zapotrzebowania (podczas diety wysokowęglowodanowej, w ciąży),

W krajach wysokorozwiniętych niedobór witaminy B1, będący wynikiem niedożywienia, pojawia się stosunkowo rzadko. Występuje natomiast w różnych stanach zdrowia, a najczęstszymi przyczynami są:

• nadużywanie alkoholu,
• choroby przewlekłe (np. cukrzyca, nowotwory). 

Wtórny niedobór tiaminy pojawia się niekiedy przy ostrej niewydolności serca lub w trakcie długotrwałego stosowania preparatów moczopędnych.

Na niedobory witaminy B1 w organizmie narażone są również osoby w podeszłym wieku i pozostające pod wpływem chronicznego stresu, a także sportowcy. 

Choroba beri beri

Beri beri to schorzenie pojawiające się w wyniku niedoboru witaminy B1. Jest to skrajna postać awitaminozy, która może prowadzić nawet do śmierci. Beri beri zaburza pracę najważniejszych układów ludzkiego organizmu - nerwowego, sercowo-naczyniowego oraz odpornościowego. Może powodować drżenie, mrowienie, osłabienie lub zanik mięśni, zaburzenie pamięci, oczopląs oraz liczne dolegliwości ze strony układu pokarmowego (wymioty, biegunka).

Inne objawy niedoboru witaminy B1 

• problemy z koncentracją,
• uczucie przewlekłego zmęczenia,
• depresja,
• brak apetytu,
• nudności i wymioty,
• opuchlizna kończyn dolnych i górnych,
• zaburzenia widzenia,
• duszności,
• przyspieszona praca mięśnia sercowego,
• obniżenie libido.

Objawy niedoboru witaminy B1 w układzie nerwowym

Ze względu na to, że witamina B1 reguluje przede wszystkim prawidłowe funkcjonowanie układu nerwowego, to w przypadku znacznego obniżenia jego stężenia w organizmie, pierwsze objawy mogą dotyczyć głównie samopoczucia i zachwiania funkcji poznawczych. Wykazano, że niedobór witamin z grupy B powoduje utratę apetytu. Jest to związane z upośledzeniem pracy podwzgórza, czyli części mózgu odpowiedzialnej za uczucie sytości. Ponadto, w zależności od stopnia niedoboru, może pojawić się efekt zmęczenia i senności. Warto również wspomnieć o rozdrażnieniu, które w zaawansowanych stadiach niedoboru może nieść za sobą ryzyko rozwoju poważnych zaburzeń psychicznych [2].

Przewlekłe deficyty witaminy B1 korelują dodatnio z chorobami neurodegeneracyjnymi. Osłabia się wówczas neuroprotekcja, czyli ochrona komórek nerwowych przed działaniem szkodliwych czynników. Ma to ogromne znaczenie w przyspieszeniu rozwoju takich schorzeń jak np. choroby Alzheimera, Parkinsona, Huntingtona i zespołu Wernickego-Korsakowa [2].

Objawy niedoboru witaminy B1 w układzie mięśniowym

Zbyt niski poziom witaminy B1 utrzymujący się przewlekle, może stanowić preludium do pojawienia się dolegliwych objawów ze strony aparatu ruchu. Mowa tutaj przede wszystkim o uczuciu mrowienia w kończynach górnych i dolnych. U małych dzieci bardzo często upośledza to koordynację ruchową i negatywnie wpływa na zachowanie płynności takich czynności, jak chodzenie [1,2].

Nauka zna także przypadki pojawienia się parestezji, czyli kłucia i pieczenia w obrębie rąk i nóg. Jest ona wynikiem uszkodzenia nerwów obwodowych [2]. W wyniku niedoboru witaminy B1 może rozwinąć się również osłabienie mięśni.

Osoby, które cierpią na długotrwałe niedobory witaminy B1, powinny znajdować się pod stałą kontrolą lekarza, ponieważ mogą one nawracać i w konsekwencji powodować długofalowe zmiany w organizmie.

Nadmiar tiaminy w organizmie

Niezwykle trudno zaobserwować objawy związane ze zbyt dużym spożyciem tiaminy. Witamina B1 posiada ma ograniczoną zdolność wchłaniania z przewodu pokarmowego, a jej nadmiar jest łatwo wydalany z moczem. 

Skutki uboczne przyjmowania witaminy B1 takie jak drżenie mięśni, zawroty głowy czy arytmia serca, mogą być związane z indywidualną nadwrażliwością lub czynnikami alergicznymi. Należy jednak pamiętać, że bardzo trudno jest przedawkować witaminę B1.

Tiamina (witamina B1) – występowanie

Witamina B1 występuje przede wszystkim w produktach zbożowych (szczególnie w otrębach) oraz w suchych nasionach roślin strączkowych. Znaczące ilości tiaminy znajdują się również w chudym mięsie wieprzowym. Zawierają ją także drożdże piwne, produkty zbożowe i orzechy.

W nieco mniejszych ilościach tiamina znajduje się w takich produktach jak:

• zielony groszek
• fasola, 
• szparagi,
• brukselka,
• kalafior,
• kapusta włoska i czerwona, 
• kiełki soi, 
• owoce (banany, mandarynki, porzeczki). 

Warto pamiętać, że ilość tiaminy w produktach spożywczych zmniejsza się w procesie obróbki. W związku z tym suplement diety jest jedną z najlepszych opcji jej uzupełniania.

Suplementy z witaminą B1

Preparaty stanowiące źródło aktywnej postaci witaminy B1 zostały opracowane z myślą o osobach, które dbają o zdrowie, a tym samym pragną wesprzeć prawidłową pracę układu nerwowego oraz sercowo-naczyniowego. Dostępne suplementy diety doskonale sprawdzają się w sytuacjach zwiększonego zapotrzebowania na tiaminę, między innymi w okresie ciąży, intensywnego wysiłku psychicznego lub fizycznego.

Tiamina (witamina B1) w kapsułkach dla wegan i wegetarian

Dostępne są różne formy suplementów diety zawierających witaminę B1, w tym wygodne w dawkowaniu i łatwe do połknięcia kapsułki.

Osoby unikające produktów pochodzenia zwierzęcego mogą również wybrać tabletki z witaminą B1 z otoczką z pullulanu, który otrzymywany jest w procesie naturalnej fermentacji lub z celulozy. 

Suplementy z witaminą B1

W zależności od indywidualnych potrzeb, można wybrać preparaty zawierające skoncentrowaną dawkę tiaminy:

• wegańskie,
• bezglutenowe,
• bez dodatków sztucznych wypełniaczy, przeciwzbrylaczy i barwników, tj. stearynian magnezu, dwutlenek krzemu, dwutlenek tytanu,
• wolne od dodatku soi. 

Suplementy z witaminą B1 mogą również zawierać kwas alfa-liponowy wspomagający ochronę organizmu przed wolnymi rodnikami lub inulinę, która pełni rolę błonnika pokarmowego i jest niezwykle skuteczna w walce z nadwagą.

Bibliografia

1. Gryszczyńska A. Witaminy z grupy B - naturalne źródła, rola w organizmie, skutki awitaminozy. Postępy Fitoterapii, 2009, nr 4, s. 229-238.
2. Bubko I., Gruber B. i Anuszewska E. Rola tiaminy w chorobach neurodegeneracyjnych. Postepy Hig Med Dosw, 2015, nr 69, s. 1096-1106.